Waarom ik geen fan ben van gerecycled plastic

Geschreven door Elisah Pals, Initiatiefneemster van Zero Waste Nederland

Oei. Onlangs had ik een interessante, licht pittige, discussie. Zouden wij als Zero Waste Nederland spullen van gerecycled plastic aanraden? In dit geval ging het zelfs om spullen die bedoeld zijn om eten in te bewaren, of eventueel verpakkingsvrij te gaan kopen. Mijn antwoord was een duidelijke NEE, en dat leidde tot veel vraagtekens.

Want: “Gerecycled plastic is toch beter dan nieuw plastic? En plastic dat eenmaal bestaat kun je toch beter een nieuwe bestemming geven dan verbranden? En we moeten inderdaad de kraan dichtdraaien, maar we zitten nog in de overgangsfase, dus wat moeten we in de tussentijd dan?” Enzovoort.

Soms voel ik me een zuurpruim. Mensen die hele goede en duurzame bedoelingen hebben, moet ik toch soms uit de droom helpen… en dat voelt niet fijn. Ik loop het risico als té groen gezien te worden, te extremistisch, te perfectionistisch wellicht, of negatief. Maar toch moet ook minder leuk nieuws gebracht worden. Want als we niet kritisch blijven kijken en denken, en blijven uitspreken, tuinen we massaal in duurzame denkfouten én greenwashingpraktijken. Het is de kunst dat toch op een aardige manier te doen, waarbij ik de Zero Waste principes trouw blijf. Ik oefen elke dag op die kunstvorm.

Het gesprek inspireerde me om deze blog te schrijven. Want er viel veel uit te leggen. Ik probeer het puntsgewijs te doen, waarbij de punten op zichzelf staan, maar ook in elkaar overvloeien.

Zero Waste gaat zo mín mogelijk over recycling.

Als ik mensen spreek over Zero Waste en afvalvrij leven, krijg ik vaak de reactie: “Oh wat goed, ik recycle ook alles”. Dan moet ik vertellen dat ik juist bijna niets meer ‘recycle’, omdat afvalvrij leven gaat over preventie. Ik zorg dat ik vrijwel niets meer te recyclen heb. Je ziet daarom van Zero Waste Nederland ook heel weinig tips en posts over afvalscheiding. We willen ons richten op de stappen die daarvoor nog zitten: Refuse – Reduce – Reuse. Ook repareren valt daaronder, maar ook redesign. Daarover later meer bij punt 4.

Dat heeft meerdere redenen. Afval dat niet geproduceerd wordt is directe milieuwinst. Niemand hoeft nog iets met jouw afval te doen om het nog nuttig in te kunnen zetten als het er niet is. Het hoeft niet vervoerd, gewassen, gesmolten en tot iets nieuws gemaakt te worden. Dat scheelt heel veel energie, materiaal, water, gassen en vervoersbewegingen. De vraag is ook wát ervan gemaakt wordt. Is het daadwerkelijk recycling, of toch eerder downcycling? In de praktijk blijkt het meestal het laatste. Een verpakking komt eigenlijk nooit als een verpakking terug. Eerder als een wegpaaltje, en hoeveel hebben we daarvan nou nodig? Dat raakt op een bepaald punt verzadigd.

Daarnaast is er nog ontzettend veel mis met recycling, óók in Nederland. Afvalscheiding (wat je zelf thuis doet) staat niet gelijk aan recycling (wat een ander ermee doet). Veel te weinig afval wordt nog daadwerkelijk gerecycled. We handelen ook nog steeds met ons afval waardoor er veel uit beeld raakt. En we verbranden teveel. Bovendien wordt het restproduct van de verbranding op een foute manier verhandeld en gebruikt.

In cijfers: De gemiddelde Nederlander produceert momenteel 170 kilo restafval. Daarvan zou nog een 108 kilo gescheiden kunnen worden, als we dat perfect zouden doen, maar dan blijft er nog altijd 62 kilo restafval over. Dat betekent dat we nog altijd niet naar een volledig circulaire samenleving zouden komen, zelfs al zouden we alles recyclen. Ook hier is preventie het sleutelwoord.

Kortom: We kunnen ons geen weg uit deze rotzooi recyclen. We moeten het oplossen door de kraan dicht te draaien.

Zero Waste betekent ten eerste: gebruik wat je al hebt.

Zero Waste is een verkoopargument geworden. Er worden allerlei producten bedacht en op de markt gezet, om ons te helpen bij afvalverminderen. En de nieuwe duurzame consument koopt deze maar al te graag.

Waar we te weinig bij stil staan is of we al die producten wel nodig hebben. Helpen ze ons echt? Of is het alleen maar een toevoeging aan de spullenberg? Hebben we echt allemaal die siliconen afdekkers nodig voor onze slaschaal? Of voldoet een bord erop ook? Hebben we echt al die mooie nieuwe potten nodig? Of doet een lege augurkenpot hetzelfde?

Ik denk dat we terug moeten naar de basis. Gebruik wat je al hebt. En geloof me, de gemiddelde Nederlander heeft eerder veel te veel spullen dan te weinig. Heb je het echt niet in huis, en zeker weten nodig? Dan is lenen, huren, zelf maken of tweedehands kopen altijd nog duurzamer dan iets nieuws te kopen, van welk materiaal dat ook gemaakt is.

Voeding in contact met plastic is zelden een goed idee

Een gemiddelde westerling consumeert per week een creditcard aan microplastics, 5 gram. Probeer het je eens in te denken. Dat komt ons lichaam binnen via de lucht, maar ook ons eten en drinken. Het meeste daarvan verlaat het lichaam ook weer, maar wat heeft het in ons lijf gedaan? De effecten ervan worden steeds beter onderzocht, maar van de eerste resultaten word ik niet bij.

Niet alleen de plastic deeltjes zelf, maar ook chemische stoffen die ze leachen (lekken) komen in alles terecht waar ze mee in aanraking komen. Vooral BPA en weekmakers zijn stoffen om te vermijden. Ze worden in verband gebracht met ernstige ziektes als kanker, en kunnen hormoonverstorend zijn. Zijn de kunststoffen lang in contact met je eten? Komt er vocht bij kijken? En vooral: wordt het verwarmd? Ai… Dat kun je beter allemaal uit de weg gaan. Nooit opwarmen in plastic bakjes dus!

Om deze redenen bewaar ik eten nooit in plastic. Soms gebruik ik het kort voor vervoer, bijvoorbeeld om rijst te tappen in een yoghurt-emmertje, maar thuis gaat het direct in glas. Frisdranken in plastic? Nope, ook die komen er hier niet in. Lees meer via de Plastic Health Coalition.

Wat maakt iets duurzaam: Materiaal of levensduur?

Stel ik heb een keuze uit 2 kunststof prullenbakken: nummer 1 van nieuw plastic, met 10 jaar garantie, of nummer 2 van gerecycled plastic, zonder garantie. De eerste blijkt inderdaad meer dan 10 jaar mee te gaan, ik kan er losse onderdelen bij krijgen mocht er ooit iets aan stuk gaan, en hij is ook nog recyclebaar mocht hij toch ooit helemaal op zijn. De tweede gaat na 2 jaar stuk. Het gerecyclede plastic blijkt niet zo sterk (gerecycled plastic is van lagere sterkte) en er komen scheuren in. Niet handig een lekkende prullenbak. Ook deze bak is recyclebaar, maar ja. Ik moet nu wel alweer een nieuwe kopen.

Dit soort voorbeelden zijn dagelijkse praktijk. We denken dat we duurzaam bezig zijn door te kiezen voor gerecyclede stoffen of recyclebare stoffen, maar de échte duurzaamheid zit hem in de levensduur.

Er is niets duurzaams aan spullen van gerecyclede materialen, als ze alsnog snel stuk gaan. Vergeet niet: recycling kost energie, water, materialen en vervoer. Zowel aan de voorkant, bij het maken en toepassen van de hergebruikte stoffen, als bij het proces after-life.

Als ik tot de conclusie kom dat ik écht iets nodig heb dat ik niet heb, zelf kan maken, lenen, huren of tweedehands kan vinden, dan koop ik in ieder geval spullen met een extreem lange levensduur. Ik wil dat de spullen die ik koop het liefst mij overleven. Zo heb ik een waterfles met levenslange garantie.

Lees áltijd reviews over producten die je koopt. Kijk op sites als trustpilot. En neem eens een kijkje op Buy Me Once. De producten die je daar vindt zijn ontworpen en bedoeld om eens in je leven te kopen, en daarna nooit meer, omdat je ze (bijna) voor eeuwig kunt gebruiken.

Vele kleine stapjes, maar geen schijnstapjes

“Maar we moeten toch ieder stapje in de goede richting aanmoedigen?” Die hoor ik vaak. Helemaal eens, en tegelijk helemaal oneens. Ik zal je uitleggen waarom.

Mijn pad naar een afvalvrij leven ging inderdaad met heel veel kleine stapjes. Ik heb er 8 maanden over gedaan om van een ‘normaal’ Westers consumptiepatroon naar nagenoeg afvalvrij te gaan. In die 8 maanden zat ik niet stil. Ik bekeek alle elementen in mijn leven, en in mijn prullenbak, en bedacht voor elk daarvan een afvalvrij alternatief. Item voor item. Kleine stapjes dus, maar wel échte stappen. Met echt bedoel ik: ik verving mijn microplastics tandpasta voor zelfgemaakte tandpasta, zónder microplastics. Ik koos niet voor een tandpasta met 50% minder microplastics.
De verbeteringen die ik toepaste waren zuivere verbeteringen. Niet half. Niet een beetje. Een kleine stap, maar wel 100% beter.

Er speelt nog iets anders mee. Ik wil symbool staan voor de stip aan de horizon. Voor een volledig circulaire wereld waarin afval niet bestaat. Waarin het idee van wegwerpproducten niet meer bestaat. Waarin spullen worden gemaakt om een leven lang (of langer) mee te gaan. Hoe kom ik dichter bij dat doel als ik meega in tijdelijke oplossingen? Of schijnoplossingen? Hoeveel beter worden we er allemaal van als ik steeds genoegen zou nemen met ‘bijna goed’? Als ik niet zou wijzen op het beste alternatief?

Ik zie het als mijn taak om Nederland mee te nemen naar die stip aan de horizon. De stapjes mogen klein zijn, maar voor schijnstapjes applaudisseer ik niet.

Greenwashing alert

En dan tenslotte, een vreselijk onderwerp: Greenwashing. Wat ik hierboven beschreef zijn vaak situaties die ik tegenkom bij mensen met de allerbeste bedoelingen. Maar er zijn ook genoeg mensen, of liever bedrijven, met minder goede bedoelingen. Voor hen is duurzaamheid niets anders dan handige marketing die mensen hun schuldgevoel over het kopen van spullen wegneemt. Met greenwashing heb ik dan ook de meeste moeite, vooral omdat het doorgaans ‘kwade opzet’ is (financiële waarden worden boven morele waarden gezet), maar ook omdat ik er zelf wel eens ingetrapt ben en me dan zo stom voel. En omdat ik me dan besef dat er zo velen met mij zijn, en dat greenwashing mensen met duurzame intenties juist tegen elkaar opstookt. Vre-se-lijk.

Grote fast fashion ketens lopen maar wat graag te koop met het feit dat ze gerecyclede vezels in hun productieproces gebruiken. Maar over de schadelijkheid van het recycleproces, de verkorting van de levensduur, en daarnaast de immer toenemende omloopsnelheid (die met recycling never nooit bij te houden zou zijn) en destructie van mens en planeet…. Daarover hoor je ze nog altijd te weinig.

Sta eens even stil, elk moment dat je het woord ‘duurzaam’ ergens ziet staan bij een product. Wat wordt hier bedoeld? Wat maakt het product duurzaam? Is dat echt zo? Wat is de achterliggende bedoeling van degene die mij dit vertelt? Is een elektrische tandenborstel met een bamboe omhulsel echt duurzaam? Of gaat hij vooral snel stuk en oogt het alleen maar duurzaam? Wat is de levensduur?

Hetzelfde geldt voor gerecyclede producten. Er zijn schuursponsjes gemaakt van gerecyclede matrassen. Zijn die echt duurzaam? Ze geven net zo veel microplastics af aan het water. Is het niet veel beter om te kiezen voor een luffaspons, gemaakt van een sponskomkommer, die after-life bij het compost kan en geen schadelijke stoffen afgeeft? Gerecycled is niet altijd beter.

Tot slot

Tja… er valt veel over te vertellen. Ik ben en blijf een positivo. Maar ik moet ook constateren dat we soms in een cynische wereld leven. Dat financiële belangen vaak leiden tot misleiding. Dat veel mensen met duurzame bedoelingen zó eager zijn om het goede te doen, dat ze zich soms gemakkelijk laten bedotten. Moet ik er dan niets van zeggen? Moet ik mensen in de waan laten?

Ik oefen elke dag in de kunst van het vertellen van de waarheid, op een aardige manier. Ik denk dat het alleraardigst wat ik kan doen, is proberen te zorgen dat we een leefbare planeet houden. Voor jou en mij, en de toekomstige generaties.